ગાંધી જયંતિ: અહિંસાનું દિવ્ય ઉત્સવ
પરિચય:
ગાંધી જયંતિ, 2 ઓક્ટોબર, મહાત્મા ગાંધીના જન્મદિવસે ઉજવાતો રાષ્ટ્રિય ઉત્સવ છે. આ દિવસને ભારત અને વિશ્વભરમાં અહિંસા, શાંતિ અને સત્યના સિદ્ધાંતોના પ્રતિક રૂપે ઓળખવામાં આવે છે. ગાંધીજી, જેમને "બાપૂ" અને "રાષ્ટ્રપિતા" તરીકે ઓળખવામાં આવે છે, માત્ર ભારતની સ્વતંત્રતા સંઘર્ષમાં જ મહાન યોગદાન આપનાર મહાપુરુષ નથી, પણ સમગ્ર માનવજાતિ માટે અહિંસા અને સત્યની બધીં માન્યતાઓનું પ્રતિનિધિત્વ કરે છે. આ લેખમાં અમે ગાંધી જયંતિ, ગાંધીજીના જીવન, વિચારો, અને તેમના પ્રેરક કાર્યોનો વિગતવાર ઉલ્લેખ કરીશું.
ગાંધીજીનો જન્મ અને બાળપણ:
મોહનદાસ કરમચંદ ગાંધીનો જન્મ 2 ઓક્ટોબર, 1869ના રોજ પોરબંદર, ગુજરાતમાં થયો હતો. તેમના પિતા કરમચંદ ગાંધી પોરબંદરના દિવાન હતા અને માતા પુતળિબાઈ આક્રમક ધાર્મિક અને પરોપકારી સ્વભાવની હતી. માતાની શાંતિ અને ધાર્મિક જીવનમાર્ગે પ્રેરાઈને, ગાંધીજીના મનમાં ક્યારેય શક્તિ અને વલણ માટે જિદ્દીપણા માટે ન હતી, પણ સર્વાંગી શાંતિ અને સર્વહિત કાર્યો માટેના મજબૂત આકર્ષણ હતા.
બાળપણમાં, ગાંધીજી સામાન્ય શાળા અને ઘરગથ્થુ વાતાવરણમાં જ મોટી મહત્તા ધરાવતા હતા. પરંતુ, તેમને પુસ્તકો વાંચવામાં અને વિચારધારા સાથે સંકળાવાનું ગમતું. તેમના બાળપણના વર્ષોએ તેમની જાતને મૂલ્યવાન બનાવવાનો આરંભ કર્યો, જે તેમના ભાવિ જીવનના મુખ્ય પ્રેરક તત્વો બન્યા.
ગાંધીજીનો શિક્ષણપ્રવાસ અને વિદેશ યાત્રા:
ગાંધીજીનો શિક્ષણપ્રવાસ મજબૂત અને વૈશ્વિક ચિંતન માટેની રાહ હતી. 1888માં તેઓ લંડન ગયા અને ત્યાંથી વકીલાતનો અભ્યાસ પુરો કર્યો. વિદેશી સંસ્કૃતિ અને શિક્ષણથી તેમણે જે અનુભવો મેળવ્યા, તે તેમની દ્રષ્ટિને વધુ વિસ્તૃત બનાવવામાં મદદરૂપ સાબિત થયા. લંડનમાં તેમના સમય દરમ્યાન તેમણે ખાદી ધારણ કરી, જે ત્યારબાદ તેમના જીવનનો અભિન્ન ભાગ બન્યું. તેમણે દારૂ અને મસાલા ખાવા-પીવા જેવા તબક્કાને પણ સમાપ્ત કરી દીધા.
દક્ષિણ આફ્રિકામાં ગાંધીજીનો સમય:
ગાંધીજી દક્ષિણ આફ્રિકા ગયા ત્યારે તેમણે જીવનનો એક મોટો પાથ પર વિચાર કર્યો. દક્ષિણ આફ્રિકામાં ભેદભાવ અને જાતીય અસમાનતાનો સામનો કરતાં, તેમને એમ જ્ઞાન થયું કે, માનવજાતિ માટે મૂળભૂત હક છે. તેનાં માટે તેઓએ સત્યાગ્રહની નવી રીત શરૂ કરી, જેમાં અહિંસા અને સાદગીના સિદ્ધાંતોમાં અવિરત વિશ્વાસ છે. આ પદ્ધતિઓ પછીના સમયમાં ભારતની સ્વતંત્રતા સંગ્રામમાં પ્રેરક બની.
સત્યાગ્રહ અને અહિંસાનો માર્ગ:
સત્યાગ્રહ, એટલે સત્ય માટેનું આગ્રહ. ગાંધીજીના આ વિચારધારાએ વિશ્વભરમાં માનવ અધિકારના સંગ્રામોમાં અપ્રતિમ પ્રેરણા આપી. તે કોઈપણ પ્રકારના હિંસક પ્રયાસો વિના શાંતિપૂર્ણ રીતે પોતાના હકની માંગ માટેનું એક પ્રબળ હથિયાર છે. ગાંધીજીના મતે, માનવતાની સાચી સેવા એ છે કે કોઈ પણ જાતીય, ધાર્મિક કે સામાજિક ભેદભાવ વિના સહકાર અને પ્રતિકારનો માર્ગ અપનાવવો.
ભારતની સ્વતંત્રતા અને ગાંધીજીનો યોગદાન:
1920ના દાયકામાં ભારતના રાષ્ટ્રીય આંદોલનના આકર્ષણ બન્યા બાદ, ગાંધીજીએ અસહકાર આંદોલન શરૂ કર્યું, જેમાં દેશભક્તિ અને સ્વરાજ્ય માટેના રાષ્ટ્રવ્યાપી પ્રયાસોનો પ્રારંભ થયો. ખાદી પ્રચાર, દાંડી કૂચ, અને અંગ્રેજોની નમક કાનૂનનો ભંગ કરીને તેમણે સત્યાગ્રહ અને અહિંસાનો મહિમા સ્થાપિત કર્યો. દેશભરમાં અહિંસક અને શાંતિપૂર્ણ પદ્ધતિઓથી સ્વતંત્રતાના પથ પર ભારત આગળ વધ્યું.
ખાદી અને સ્વદેશી આંદોલન:
ગાંધીજીએ ખાદી અને સ્વદેશી આંદોલનને પણ વિશેષ મહત્વ આપ્યું. તેમણે વિશ્વાસ રાખ્યો કે પોતાની જીવનશૈલીમાં પ્રાકૃતિકતા અને આત્મનિર્ભરતા હોય તે મહત્વનું છે. વિદેશી કપડાંનો બહિષ્કાર કરીને, સ્થાનિક ખાદીનું ઉત્પાદન અને વપરાશ ભારતની આર્થિક સમૃદ્ધિ માટે મહત્વપૂર્ણ બને છે. ખાદી માત્ર કપડાં નથી, પણ તેને એક સમૃદ્ધિ અને સ્વતંત્રતા પ્રતિક તરીકે ધારણ કરવામાં આવ્યું.
અહિંસાનો મહત્તમ આદર્શ:
ગાંધીજીના માનવતાના શિખરોમાં અહિંસા સર્વોચ્ચ સ્થાન ધરાવતું હતું. તેમણે હંમેશા માન્યું કે કોઈપણ પ્રકારની હિંસા દ્વારા જીવનમાં ટકાઉ સફળતા હાંસલ થવી મુશ્કેલ છે. જીવનમાં અહિંસા અપનાવવી એ શ્રેષ્ઠ માર્ગ છે. અહિંસા એ માત્ર શારીરિક રીતે નહીં પણ માનસિક અને ભાવનાત્મક રીતે પણ લાગુ પડે છે.
ગાંધીજીએ જે રીતે અહિંસાને જીવનમાર્ગ બનાવ્યું તે આજે પણ પ્રેરણાદાયી છે. વૈશ્વિક સ્તરે મહાત્મા ગાંધીના આદર્શોને માન્યતા અપાઈ છે, અને તેમના પ્રયાસોને સન્માનિત કરવા માટે 2 ઓક્ટોબરને "વિશ્વ અહિંસા દિવસ" તરીકે પણ જાહેર કરવામાં આવ્યું છે.
સત્ય અને અહિંસાનો અનુસંધાન:
ગાંધીજીના જીવન અને વિચારોનું મુખ્ય આધાર સત્ય અને અહિંસા છે. તેમના માનવામાં કે સત્ય એ મોખરે છે, અને અહિંસા એ તેના પાયા પર બેસતી ક્રિયા છે. આ બે સિદ્ધાંતોના આધાર પર તેમણે જીવનભર લોકસેવા અને સમાજસેવા માટે કાર્ય કર્યું.
આજના સમયમાં ગાંધીજીના વિચારોની પ્રાસંગિકતા:
હાલના વૈશ્વિક પરિપ્રેક્ષ્યમાં, જ્યારે ભેદભાવ, હિંસા અને અસમાનતાના પ્રશ્નો છવાયા છે, ત્યારે ગાંધીજીના આદર્શો અને સિદ્ધાંતોની પ્રાસંગિકતા વધારે અગત્યની બને છે. વિશ્વને અહિંસા, સત્ય અને સમાનતાના માર્ગે લઈ જવું એ સમયની જરુરત છે.
નિષ્કર્ષ:
ગાંધી જયંતિ એ માત્ર મહાત્મા ગાંધીના જન્મદિવસનો ઉત્સવ નથી, પરંતુ તેમની વિચારો અને તેમના જીવનસિદ્ધાંતોને સ્મરણ કરવા અને તેમને પ્રેરણા રૂપે અપનાવવાનો દિવસ છે. 2 ઓક્ટોબરના દિવસે આપણને તેમના જીવનમાંથી શીખવાનો અને તેમની અહિંસાની દિશામાં ચાલવાનો સંકલ્પ કરવો જોઈએ.
જીવનમાં ગાંધીજીના વિચારોને અપનાવવાની જરૂર:
ગાંધી જયંતિની ઉજવણી માત્ર મૈથુકલ નથી, પણ તેમાં સંકેત છે કે આપણે તેમના આદર્શો અને સિદ્ધાંતોને જીવનમાં અપનાવવાની જરૂર છે.
